REGISTER VAN BESCHERMDE CULTUURHISTORISCHE ERFGOEDEREN
Landhuis Groot Kwartier
Kadastrale gegevens: Nummer 5 – 3M – 74
Inleiding
Landhuis Groot Kwartier is in verschillende fasen gebouwd. Op grond van de opzet en detaillering lijkt het dat de volgende delen na elkaar tot stand zijn gekomen: een gebouw op U-vormige plattegrond van een enkele bouwlaag; een open galerij aan de met zuilen afgesloten patio; een tweede bouwlaag; het volbouwen van de patio over twee bouwlagen; een zuilengalerij met dichte verdiepingsgalerij op het oosten. Een U-vormige plattegrond komt ook voor bij het landhuis Groot Santa Martha dat in opzet uit omstreeks 1700 zou dateren. De eerste fase van Groot Kwartier dateert zeer waarschijnlijk eveneens rond die tijd. De andere fasen zijn overwegend 19e-eeuws van karakter.
Het landhuis ligt in het zuidelijke deel van de voormalige omvangrijke plantage ten noordoosten van het Schottegat. In de as van het huis loopt de Grootkwartierweg oostelijk op het huis aan.
De historische bebouwing bestaat uit het eigenlijke landhuis en een naastgelegen bijgebouw met onder andere een regenbak. Op het terrein is ook een grafzerk.
Beschrijving
Landhuis
Het oorspronkelijke huis heeft een U-vormige plattegrond. Het is opgetrokken in steen over twee bouwlagen en kap met de hoofdnok vrijwel noord-zuid gericht en loodrecht op de toevoerweg. Het U-vormige kerndeel heeft op elkaar aansluitende zadeldaken die op de westelijke vleugeleinden worden gesloten door puntgevels met smalle geprofileerde deklijst. Het binnendeel is overkapt met lessenaarsdaken die driezijdig de kern volgen.
De deklijst van de puntgevels is over de gehele daklijn aan de westzijde doorgezet evenals langs de lijstgevel op het noorden en zuiden. Op het oosten is over de gehele breedte een galerij gebouwd, waarvan het lessenaardak aansluit op het kerndak. Langs de drie zijden heeft de galerij een brede, geprofileerde gootlijst. Op de hoeken van het kerndak staan pirons. Alle daken zijn gedekt met (behandelde) oudhollandse pannen.
De gevels zijn gepleisterd en geverfd. Als voorgevel wordt de oostgevel beschouwd, de ingangsgevel, die in de as van de Groot Kwartierweg ligt. Voor de kerngevel staat een galerij op tien ronde kolommen met achthoekige voet. De verdieping op enkelvoudige balklaag heeft negen vrijwel vierkante vensters met houten shutterramen, waarbij de middelste drie onderling verder uit elkaar liggen dan de andere, als gevolg van de grotere intercolumnia. De korte zijvlakken op zuid en noord bevatten een gelijk venster. De kerngevel op de begane grond bevat een centrale deur en aan weerszijden daarvan twee grote staande vensters. De deur is voorzien van een omlijsting en een neoclassicistisch hoofdgestel met trigliefen fries en kroonlijst. Zeer waarschijnlijk is deze omlijsting evenals de brede omlijstingen van de vensters, in een van de latere fasen aangebracht. De vensters hebben bijna de hoogte van de verdieping en zijn voorzien van houten buitenluiken en binnenramen. Onder de galerij (met een trede verhoogd) en voor het huis ligt over de gehele breedte een terras dat geplaveid is met gele IJsselsteentjes (18,5 x 8,5 cm). Het terras, dat aan de zuidzijde met een smalle strook wordt doorgezet, is omgeven door een lage (vernieuwde) borstwering met een toegang in de as van het huis.
De zuidelijke zijgevel heeft op de verdieping volgens vier assen vier staande vensters met waterlijst, schuifvensters en houten opgeklampte luiken. De begane grond heeft een staand venster met waterlijst op het zuidoosten en over de verdere breedte een uitgebouwde zijgalerij met lessenaardak en een opgeklampte houten deur met waterlijst op het oosten; over de hele lengte van de zijgalerij sluiten bijgebouwen aan. Een standgoot op de zuidoosthoek staat door middel van een goot met zwaar geprofileerde lijst in verbinding met de aangebouwde regenbak.
De noordelijke gevel heeft – aan weerszijden van een nieuwe aanbouw (XX B) – op de verdieping en op de begane grond een venster. Op de verdieping een staand venster met houten schuiframen en waterlijst, op de begane grond een hoger staand venster met schuifvensters (XIXd / XXA) en waterlijst.
De westelijke gevel met de grillige daklijn is in opzet symmetrisch. De buitenste delen hebben drie vensters in de as boven elkaar: een nagenoeg vierkant venster in de top met houten raam van diagonaal latwerk, een nagenoeg vierkant venster op de verdieping en op de begane grond een groot staand venster. Alle zijn uitgevoerd met houten luiken en waterlijst. Het middeldeel, met een kleine puntgevel, heeft drie assen. Op de verdieping drie nagenoeg staande vensters met luiken, op de begane grond twee grote staande vensters met houten ramen, luiken en waterlijst en in het midden een deur met luiken en waterlijst. In dit dichtgezette middendeel zijn nog de zuilen van een waarschijnlijk oorspronkelijk open doorgang aanwezig. Vier (Toscaanse half)zuilen dragen een geprofileerde lijst. Langs het rechter geveldeel is een zwaar geprofileerde gootlijst aangebracht (waarvan het middendeel abrupt is afgeknapt) en die langs de regenbak is doorgezet. Voor de gevel ligt een ruim terras over gehele breedte van het hoofdgebouw met driezijdig een balustrade van hekwerk tussen vierhoekige kolommen. In de as ligt een naar beneden uitzwenkende toegangstrap met borstweringen en rechte treden van rode baksteen (ca. 18,5 x 9 x 5 cm).
Het interieur geeft de hoofopzet weer en is ingedeeld volgens een U-vorm driezijdig rond een centrale binnenruimte. Deze vrijwel vierkante zaal is de oorspronkelijke patio en heeft een verdiepingsvloer die is gelegd op vier Toscaanse zuilen met achthoekige voetplaat. Het balkenplafond bestaan uit twee hoofdliggers oostwest tussen de zuilen met ingelaten kinderbinten. Op de hoeken zijn deze laatste als kreupele binten in een raveelbalk vergaard. Hoewel in uiterlijk geheel regelmatig, dateren de samenstellende delen waarschijnlijk uit verschillende perioden (moerbalk(en) XVIII: overig XIX). De vloer is geplaveid met gele IJsselstenen (ca. 18 x 8,5 cm). De noordvleugel bevat een deur (lijstprofiel als verdieping) met erachter een grote zaal. Deze heeft op het oosten een brede houten paneeldeur met geprofileerde spiegelboog (XVIII). De zuidvleugel bevat twee deuren aan de zaal, de trap naar de verdieping (XXa?) en heeft onduidelijk geplaatste tussenmuren (XVIII en XIXd). De oostvleugel heeft een grote voorruimte met enkelvoudige balklaag die naar de zaal een deur (afwijkend lijstprofiel) en twee grote vensters met houten schuiframen. Aan binnenzijde hebben alle venster van dit vertrek omlijstingen met palmettenhoeken. De korte wanden hebben smalle spiegelboogdeuren naar hoekvertrekken waar ook een enkelvoudige balklaag in is aangebracht. Op de verdieping is ook een centrale zaal waarbij tweemaal drie smalle ionische zuilen en twee halfzuilen met verbindingsbalk de kappen dragen. De noord- en zuidvleugels bestaan beide uit drie vertrekken, alle met geprofileerde omlijsting (XIX) en de buitenvensters met lijstprofielen voorzien van hoekpalmetten. De oostvleugel bestaat uit vier vertrekken (profiellijsten XXA) en aangrenzend de smalle oostelijke galerij van oorspronkelijk een ruimte. De doorgangen vanaf de galerij zijn geprofileerd als aan de zaal.
Zuidelijk van het huis staan een bijgebouw, dat aan de zijgalerij is vast gebouwd. De massa bestond mogelijk uit een rechthoek waarvan het zuidwestelijke kwadrant is afgehaald en heeft een flauw hellend zadeldak met de nok evenwijdig aan de dwarsnokken van het hoofdgebouw en gedekt met rode Hollandse pannen. Het westelijk deel met schoorsteen bevat de keuken; in het oostelijk deel is de regenbak ondergebracht. Langs oost- en westgevel zijn zwaar geprofileerde gootlijsten aangebracht. Aan de zuidzijde heeft de regenbak twee overloopgaten en , boven in de gevelwand, een staande kleine opening (tapluikje) met een opgeklampt houten luikje.
- Ten oosten van het huis, buiten het terras ligt een grafzerk. De inscriptie van de natuurstenen plaat luidt: “THE GRAVE / OF / CORTLAND LEWIS PARKER / BORN / 15th June 1781 / at Shipley New Jersey U.S. / DIED / 12th February 1826”.
Voor het oostterras liggen vier kanonslopen.
(Opmerkingen:
- Het centrale gedeelte was voorheen overdekt met een zadeldak, waarvan slechts de kleine puntgevel aan de voorzijde van het gebouw is behouden. Nu is dit gedeelte afgedekt door middel van een plat dak.
- De classicistische elementen dateren zeer waarschijnlijk uit de tweede helft van de 19e eeuw.
- Aangezien de IJsselsteentjes met specie zijn vastgezet, zijn ze zeer waarschijnlijk nog niet zolang geleden aangebracht.
- In de borstweringsmuur zijn bij de restauratie twee plaquettes aangebracht: “Anno 1695” en “Gerestaureerd door F. Vreugenhil 1964”.
- De vensters waren voorheen voorzien van houten luiken.)
Redengeving
Het gebouw als boven beschreven is van algemeen belang wegens schoonheid en volkskundige waarde op grond van de volgende waardestellende criteria:
- architectuur- en cultuurhistorische waarde als landhuis met een complexe ontstaansgeschiedenis in verschillende fasen;
- architectuurhistorische waarde vanwege de indeling van het huis;
- idem, vanwege onderdelen als de zuilen aan ex- en interieur, lijstwerk van gevels en gevelopeningen;
- historische waarde vanwege het op het terrein aanwezige graf;
- ensemblewaarde vanwege de samenhang van landhuis en bijgebouwen.
Tot het hierboven vermelde monument behoort al hetgeen door bestemming of anderszins rechtens onroerend is.
Registratie: 12 augustus 1999
Afschrift hypotheekbewaarder: 30 augustus 1999
Aanwijzingsbesluit: 12 juli 1999
Publicatie: 19 juli 1999
Inzage: gedurende 30 dagen vanaf 19 juli 1999
