Landhuis Zuurzak, Caracasbaaiweg 278, Willemstad

• 1. :

REGISTER VAN BESCHERMDE CULTUURHISTORISCHE ERFGOEDEREN

Landhuis Zuurzak

Kadastrale gegevens: Sectie: mbr – Meetbrief Nr.: 65/1939

Inleiding

Van de plantage Zuurzak wordt reeds in 1688 melding gemaakt als de plaats waar het grootste slavenkamp van de W.I.C. was gevestigd. De slaven verbleven hier enige tijd na aankomst op het eiland om aan te sterken. Ook werd er aan landbouw gedaan, o.a. indigo in de 18^e-eeuw. De plantage grensde in het Z O aan het terrein van Jan Thiel, in het westen aan Lagoen Jan Thiel en aan Bottelier en in het noorden aan Korporaal en Scherpenheuvel.

Volgens een gedenksteen in de patio werd het plantagehuis Zuurzak in 1725 gebouwd en heeft er in het jaar 1876 een verbouwing plaatsgevonden in opdracht van de zakenman M.B. Gorsira. Deze gebruikte het als buitenverblijf. De neoclassicistische detaillering van de patio en de afsluiting van de patio door een arcade dateren vrijwel zeker van deze periode.

Een recentere gedenkplaat vermeldt dat het huis in 1977/78 is gerestaureerd door de Landsregering, om het geschikt te maken als ambtswoning van de Gezaghebber van Curaçao. In 1991 heeft nog een ingrijpende restauratie plaatsgevonden, waarbij onder andere de hele kapconstructie van landhuis en direct omliggende bijgebouwen werd vernieuwd.

Beschrijving

Het landhuis is gesitueerd op een plateau met een helling op het zuiden en het oosten, ten zuiden van de Caracasbaaiweg.

De beschermde historische bebouwing van de voormalige plantage bestaat uit het landhuis met terrassen, een aantal torens, een deel van de ommuring, een bijgebouw, een schuurtje, regenbakken en een put

Landhuis:

Het landhuis heeft een U vormige plattegrond, bestaande uit een rechthoekige kern met een galerij aan de westzijde en haaks geplaatste vleugels op het westen. De hierdoor ontstane patio wordt aan de westzijde afgesloten door een arcade. Het landhuis is opgetrokken in steen over één bouwlaag, heeft gepleisterde en geverfde gevels en staat onder een omlopend zadeldak, waarbij de nok van de kern N Z gericht is. Het lessenaardak van de galerij sluit aan op het zadeldak van de kern. De kopgevels van de vleugels bestaan uit gelijkvormige tuitgevels met een 19^e-eeuwse topbeëindiging en eenvoudig geprofileerde deklijsten. Op de N W hoek van de noordelijke vleugel staat een schoorsteen met omgaande horizontale, geprofileerde lijsten tegen de bovenrand en op halve hoogte. 1) Het zadeldak eindigt in de patio in een gemetselde omgaande goot. 2)

De buitengevels:

De oostgevel was oorspronkelijk de voorgevel en bevat vijf assen, gevormd door drie centraal geplaatste dubbele deuren die corresponderen met de sala, een staand venster met shutterluiken in de Z-vleugel en een dubbele deur in de N-vleugel. 3)

De zuidgevel van de Z-vleugel bevat drie grote en drie kleine staande vensters op onregelmatige afstand van elkaar. 4)

De indeling van de noordgevel van de N-vleugel is ook onregelmatig. Op de NO-hoek bevindt zich een venster. 5) Vlak bij dit venster sluit een aanbouw op de noordgevel aan, die nu als keuken dienstdoet.

De aanbouw is op rechthoekige plattegrond opgetrokken in een bouwlaag en staat onder een tentdak met overstek. De gevels zijn gepleisterd en geverfd. De zuidgevel heeft drie assen: centraal een deur, aan weerszijden een staand venster. In de noordgevel van de aanbouw twee dichtgezette arcaden met segmentbogen, waarin liggende vensters zijn geplaatst. In de westgevel een deur, die uitkomt uit in een open garage waarvan de inpandige wand het resterende deel vormt van de noordgevel. 6)

De tuitgevels op de kopse kanten van de vleugels zijn gelijkvormig, maar de indeling op de eerste bouwlaag verschilt: in de gevel van de Z-vleugel een tweedelig venster met shutterluiken, in die van de N-vleugel een driedelig venster met shutters. 7) In de geveltoppen een kleiner venster met enkelvoudige shutterluiken.

Patiogevels:

De patio van het u vormige landhuis wordt aan de westzijde begrensd door een arcade die ter hoogte van de goot aansluit op de vleugels. De arcade bestaat uit vijf segmentbogen op Toscaanse zuiltjes die op een lage borstwering staan. Onder de centrale boog is een doorgang.

Aan de voorzijde van de arcade een geprofileerde gootlijst; de profilering loopt door op de standgoten die op de arcade aansluiten en tegen de hoek van de vleugels staan. 8) De gootlijst aan de binnenzijde van de arcade heeft een rijkere profilering en maakt deel uit van de omgaande goot van de patio. Onder deze lijst bevindt zich een omgaand fries met een neoklassieke gestileerde draperieversiering boven een ongeprofileerde band.

De patio wordt aan de oostzijde begrensd door een arcade met eveneens vijf segmentbogen. Hier staan de Toscaanse zuilen op de grond. Boven de centrale boog, op de omgaande band van het fries, een halfronde marmeren gedenkplaat waarop staat: “1725 herbouwd door M.B. Gorsira 1876”. De arcade vormt de afsluiting van de galerij die aansluit op de kern van het landhuis. De inpandige wand van de galerij heeft drie dubbele deuren die corresponderen met de sala van het landhuis. In beide dwarsgeplaatste inpandige wanden op de uiteinden van de galerij een dubbele paneeldeur met houten shutters. Deze deuren geven toegang tot de vleugels.

De zuid en noordgevel van de patio hebben allebei drie assen, met in elke as een smalle, dubbele paneeldeur met houten shutters. In de noordwand een gedenkplaat uit 1977/78, die herinnert aan de restauratie in die tijd

Interieur:

Twee dubbele getoogde mahoniehouten deuren stammen uit de eerste bouwperiode. Zij geven vanuit de sala toegang tot de zijvleugels. De barokke stijlkenmerken van deze deuren, die voorzien zijn van een spiegelboogvormige omlijsting, dateren uit de 18e eeuw.

Terrassen, torens en muren:

Het landhuis is aan de oost, zuid en westzijde omgeven door verhoogde terrassen. Een deel van de oorspronkelijke ommuring en torenpartijen is bewaard gebleven. De basementen zijn opgetrokken uit steen en zijn gepleisterd en geverfd. 9) Op de Z O en N O hoeken van de terrassen staan telkens twee torens, waartussen de muren met kantelen gedeeltelijk bewaard zijn gebleven. Ook bevindt zich aan de zuidzijde tegen de buitenste terrasmuur een toren. De torens verschillen van afmeting, maar hebben allen een vierkante plattegrond, zijn opgetrokken in steen en hebben/hadden een tentdak met een overstekend dakvlak. De daken zijn met pannen gedekt. De gevels zijn gepleisterd en geverfd. De twee torens aan de N O hoek zijn, samen met een restant van de gekanteelde muur opgenomen in de constructie van een nieuw bijgebouw. 10). In de westgevel van een van deze voormalige torens is nog een oorspronkelijke deur onder een segmentboog met uitkragende, alternerend kop strek geplaatste, bakstenen en een platte deksteen bij de aanzet van de boog. De hoektoren op de Z O hoek, heeft in de oost en zuidgevel een klein staand venster, dat zich naar binnen toe versmalt tot de breedte van een schietgat. De andere Z O toren heeft een dergelijk venster in de zuid en oostgevel. 11)

De toren tegen de zuidwand van het terras heeft in de noordgevel een dichtgemetselde deur met een segmentboog, in de westgevel een deur en in de zuidgevel twee staande dichtgemetselde vensters onder segmentboog. In de oostgevel een kleine vensteropening onder segmentboog.

Vanaf het oostelijke terras (nu overdekt) voert centraal voor het huis een trap naar het lager gelegen terrein. 12) Tegen het basement lage muurtjes ter versteviging.

Het terras aan de zuidzijde bestaat uit twee niveaus: een ommuurd gedeelte dat in verbinding staat met het oost en het west-terras en een lager gelegen, groter terras. 13) Ze staan met elkaar in verbinding door een rechte, centrale trap, waarvan de borstwering aansluit op de ommuring. Een tweede trap met rechte treden leidt naar het westelijke, hoger gelegen terras. 14) Ook hier een borstwering die aansluit op de ommuring.

De meest zuidelijke terrasmuur heeft zware verstevigingen en steunberen tegen het basement; centraal, naast de eerdergenoemde toren aan de zuidzijde een rechte trap met borstwering naar het lager gelegen terrein. De borstwering van het terras aan de zuid en westzijde bestaat uit houten hekwerken tussen pijlers met tentdakvormige afdekking

Het westelijke terras heeft een lage ommuring; een centraal pad leidt vanuit de patio via een vernieuwd overdekt bordes met stenen bankjes naar een uitzwenkende trap, waarvan de borstwering aansluit op het bordes. De borstwering is aan de bovenzijde afgewerkt met een halfronde verdikking. Tegen het basement van het terras staat een schuin aflopende steunbeer op de Z W hoek. Op de N W hoek op de gepleisterde en geverfde borstwering een gietijzeren (slaven)bel op een pilaar.

Regenbakken en putten

Aan de oostzijde van het landhuis, bij de Z O hoek, is een ca. 1.5m hoge regenbak met een rechthoekige plattegrond. 15) Hij heeft een kleine overloop aan de oostzijde, waaronder een kleine, schuin aflopende steunbeer is geplaatst. Aan de andere kant van het huis ligt een REGENBAK onder het terras op het westen. De standgoot en een ronde putrand met een oude waterpomp geven de locatie van de regenbak aan. 16) Ten zuiden van de hoeken van het zuidelijke terras bevindt zich een put.

1. Bijgebouwen

Ten westen van het landhuis staat een schuurtje (A1), dat is opgetrokken in steen op een vierkante plattegrond in een bouwlaag. Het overstekende tentdak heeft een spitse bekroning van hout en is gedekt met één laag bamboestengels. De hoekkepers zijn van hetzelfde materiaal.

De gevels zijn gepleisterd en geverfd. Op het noorden, westen en zuiden zijn kleine, centraal geplaatste staande vensteropeningen met segmentbogen. Boven het venster in de zuidgevel een segmentboogvormige waterlijst van uitkragende bakstenen. Op het oosten bevindt zich een deur met segmentboog, die versierd is met uitspringende, kop strek geplaatste bakstenen en dunne uitkragende aanzetstenen.

De schuur heeft één hoge ruimte; de wanden zijn 45cm dik. Vanwege de helling in het terrein heeft het gebouwtje aan de zuid en westzijde een basement.

Ten zuiden van het schuurtje bevinden zich lage gepleisterde muren (A2). Tegen de westzijde staat een zeer dik stuk muur in de helling. Meer in westelijke richting is een aantal gemetselde, gepleisterde en geverfde omheiningen, bestaande uit pijlers met tentdakvormige dekplaat waartussen voetingmuurtjes. Op korte afstand achter deze bepleisterde omheining staat een stenen, onbepleisterde muur met een L vormige plattegrond en een stenen vloer.

Ten westen van deze muren en omheiningen staat een bijgebouw (A3) met een rechthoekige plattegrond. Het stenen gebouw staat onder een zadeldak in twee niveaus dat gevat is tussen drie tuitgevels met een 19^e-eeuwse topbeëindiging en platte deklijsten. Het dak heeft een overstekend dakvlak en is gedekt met pannen. 17) De gevels zijn gepleisterd en geverfd.

De westelijke voorgevel heeft in het hogere gedeelte aan de noordzijde twee opgeklampte houten deuren en een liggend venster; in het lagere gedeelte is een opgeklampte houten deur. Voor deze en de middelste deur bevinden zich restanten van een stoepje. De noordgevel heeft twee staande vensters en in de top een ronde opening. De oostgevel heeft twee grote staande vensters en een kleiner liggend venster; in het lagere deel een staand venster en een liggend venster. De zuidgevel is voorzien van een groot, staand centraal geplaatst venster en in de top een halfronde opening. De tuitgevel tussen het hogere en lagere gedeelte heeft eveneens een halfronde opening in de top.

Op het terrein van de voormalige plantage, ten zuiden van het huis, bevindt zich een monumentale in steen opgetrokken boogbrug over een rooi. Ozinga veronderstelt dat deze brug ongeveer uit dezelfde tijd stamt als de oorspronkelijke plantagewoning (XVIII.A).

(Opmerkingen:

1. Hier was oorspronkelijk de keuken
2. Aan de buitenzijden van de U vorm zijn de oorspronkelijke goten vervangen door metalen goten met afvoerpijpen.
3. De indeling van deze gevel is zeer waarschijnlijk gewijzigd; de overdekte veranda over de breedte van de sala is ook een latere toevoeging
4. Vermoedelijk is de oorspronkelijke indeling gewijzigd t.b.v. de gewijzigde functies van de ruimten.
5. Vermoedelijk is de oorspronkelijke vensteropening vergroot van een tweedelig tot een vierdelig venster.
6. Hierin een klein, niet oorspronkelijk venster en een dichtgemetselde deur.
7. Waarschijnlijk bevond zich oorspronkelijk ook hier een tweedelig venster.
8. Overigens is de zuidelijke standgoot waarschijnlijk massief, en vanwege de symmetrie toegevoegd.
9. Het terras aan de oostzijde, de oorspronkelijke voorzijde is gewijzigd: een overdekte veranda verving de toegangspoort plus aansluitende gekanteelde muren. Zie Ozinga: Afb. 270.
10. Ze zijn op 1 niveau gebracht en staan gezamenlijk onder 1 dak.
11. In deze hoge toren heeft een pompinstallatie gestaan om het water uit de nabij gelegen regenbak op te pompen.
12. De huidige uitzwenkende trap met rechte treden vervangt de oude trap die uitkwam op een pad dat in oostelijke richting naar de toegangspoort leidde. Het pad is verdwenen evenals de poort.
13. In het westelijke deel van het terras is een zwembad aangelegd.
14. De trap verwijderde zich oorspronkelijk naar onderen toe. Zie: Ozinga, pag. 258, Fig. 86. Nu is de oostzijde van de trap recht en de westzijde schuin.
15. De regenbak heeft geen afdekking.
16. Mogelijk zijn er meer regenbakken onder de terrassen, bijvoorbeeld op de Z W hoek van het landhuis. Zie Ozinga, pag. 258, Fig. 86.
17. Het dak en de pannen zijn vernieuwd.)

Redengeving:

Het gebouw als boven beschreven is van algemeen belang wegens schoonheid en volkskundige waarde op grond van de volgende waardestellende criteria:

• Architectuur- en cultuurhistorische waarde als landhuis met de voor Curaçao kenmerkende opzet met kern en galerijen aan weerszijden;
• architectuurhistorische waarde vanwege de neoclassicistische vormgeving van de patio;
• architectuurhistorische waarde vanwege de bouwgeschiedenis in verschillende fasen;
• ensemblewaarde vanwege de aanwezigheid van bijgebouwen, regenbakken, muren en putten.

Tot het hierboven vermelde monument behoort al hetgeen dat door bestemming of anderszins rechtens onroerend is.

Registratie: 1999-02-05

Afschrift Hypotheekbewaarder: 1999-02-19

Aanwijzingsbesluit: 1998-09-25

Publicatie: 1998-10-05

Inzage: gedurende zes weken vanaf 1998-11-03